دفینه های خرد

سوال :

باسلام وعرض ادب و احترام

منظور از دفائن العقول درخطبه ی اول نهج البلاغه چیست؟

باسلام وسپاس  :

در  فراز36 و37 خطبه ی اول  نهج البلاغه،  امام نیک باوران حضرت علی(ع) درباره دلایل بعث رسل (بعثت) می فرماید:

و یثیروا لهم دفائن العقول  

از دلایل بعثت انبیا برانگیختن و به فعالیت رسانیدن حقایق مخفی شده در عقول است.

«فبعث فیهم رسله» خدا رسولان خود را در میان مردم مبعوث فرمود؛ «و واتر الیهم انبیائه»؛ انبیای خودش را یکی بعد از دیگری فرستاد .

یعنی به یکی قناعت نکرد، پشت سر هم فرستاد که هر کدام آمدند و نفر قبلی را تأیید و تأکید کردند.

چرا؟

بخاطرلحاظ جنبه ی تکامل بشرو مراتب رشد .وبا توجه به تحول وانقلاب خرد فردی واجتماعی ومقتضیات زمان سیربعثت همراه با نیاز ورشد عقلی جامعه تدریجا تکامل می یافت که در مقاله ی مقتضیات بعثت به این موضوع هم اشاره کردم .

هیچ منافات  و تفاوتی درپویش امر رسالت، بین انبیا  وجود نداشت وندارد. فقط به مقتضای پیشرفت ذهنی بشر پیامبران جدید به همان مقتضیات زمان  ومکان   جدید به روز می بودند

میفرماید:  

« وَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُون»  سوره بقره آیه 4

چون که صد آید نود هم پیش ماست      نام احمد نام جمله انبیاست / مولوی

«آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ

کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ

وَقَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ»؛ بقره 285

باور به رسالت  نبی اکرم ، باور به همه ی انبیا وپیام آوران  سابق است

باوربه همه ی ابعاد رسالت پیامبران ازآدم تا خاتم  ازکتاب تا مکتب یعنی یقین داشتن به یگانگی خدا .

اینجاست که حضرت امام فرمود:

«لیستأدوهم میثاق فطرته و یذکروهم منسی نعمته و یحتجوا علیهم بالتبلیغ و یثیروا لهم دفائن العقول»؛

تا ادای عهدی را که خداوند در فطرتشان با آن ها بسته بود از آنان بخواهند و نعمت های فراموش شده او را به یادشان بیاورند و با ارائه دلایل بر آنان اتمام حجت کنند و دفینه های خرد آنان را برایشان برانگیزند.

منظور از "حقایق مخفی شده در عقول" چیست ؟

 بنظر می رسد:

یثیر درواقع منقلب کردن وجوشش وفعال سازی امری خاموش باشد.

جوشش عقول یا قلیان خردها یعنی به فعالیت واداشتن ذهن وخرد که انرژی بالقوه وساکن است.

مانند پف کردن ذغالی که زیرش آتش باشد ویا آتش زیرخاکستر.

   طبق نظر بسیاری از اندیشمندان فلسفه و... :

عقل مجموعه ای محصور و مدون از استعدادها را در خود دارد . منتها با تحصیل ویا تحریک دانش خاموش، ما  آن را بدست می آوریم.

تحصیل یعنی بازیابی وبدست آوردن وریکاوری از فایلی که در حالت عادی فولدر ساکنی بیش نیست اما با بازکردن وفعال کردن این فولدر اطلاعات اقدام به حرکت های بزرگ وبازدهی موثرمی کند.

عقول همان عقال ولگام  شتر واسب است که برای کنترل واحصا بکارمی آید .

عقل ، پاسبان و نگه دارو قید و بند  کننده وشکارچی است.

عاقل در واقع دربند کننده ی دانش وسازمان دهنده ی نگهدار دانش ویا احساس است.

اعتبار دانش ودانایی به جوشش و تحول و تکامل و کارایی آن وابسته است.

اما:

دانش نوری است که درقلب فراوری می شود ویا فرود می آید.

امام صادق:

العلم نور یقذفه الله فی قلبه من یشاء ./مصباح الشریعة، ص 16

دانش نوری است که به اراده ی خدا درقلب هرکسی که بخواهد پرتو می افکند.

 قرآن به عنوان معجزه ی رسالت نبی اکرم کتابی است که نماد دانش بوده و حجت وبرهان وفصل الخطاب و کرامات مردم آخرالزمان محسوب می شود.

این کتاب بر قلب نبی اکرم نازل شده است نه برمغز ایشان.

و إنه لتنزیل رب العلمین نزل به الروح الأمین 192

علی قلبک لتکون من المنذرین193

بلسان عربی مبین ..شعرا194

«قل من کان عدوا لجبریل فانه نزله علی قلبک باذن الله » بقره97

در این مبحث ،عقل با بعثت نبی اکرم که معجزه اش دانش است .تحریک به فعالیت می شود ودانش سیال به نبوغ واختراع وتحول می انجامد.

نور دانش در قلب کسانی قرارمی گیرد که حضرت حق به ظرفیت وظرافت آن اعتماد بیابد وخوشش آید و اراده به اعتبار فرماید

بنا براین دل  اهل خرد منور به نور خداست. وچشمه های جوشان نبوغ از " نور" واحد چراغ ازل  جان می گیرد وتا ابد می تابد

همه ی امامان ومعصومین واولیا ی خدا. همه ی دانشمندان ونوابغ علمی همه ی خردمندان وصاحبان اندیشه وفهم ، دفینه های خرد هستند که به مرور همراه با مقتضیات زمان رخ بر می افروزند.

ودنیا را با نگاه وخرد ودانش  خویش متحول ساخته و در پویایی دانش و تکامل بشر نقش مهم وبنیادینی را ایفا می کنند

ودر یک جمله بعثت پیامبر موجب  جوشش نبوغ و پویش خرد و تکامل منزلت وهویت انسان کریم  و رسیدن به توسعه ی همه جانبه در رفاه وعزت وتعالی کرامت انسان است.

والی الله المصیر

 حمیدرضا ابراهیم زاده

18 خرداد1393    

تمامی حقوق مربوط به این اثر درانحصار مولف محفوظ است